Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ilk kez il düzeyinde hazırladığı Beşeri Kalkınma Endeksi sonuçlarını yayımladı. 2022 verilerine göre en yüksek endeks puanına sahip il Ankara olurken, Türkiye genelinde endeks değeri “Çok Yüksek Gelişmişlik” seviyesine ulaştı.
Türkiye “Çok Yüksek Gelişmişlik” Grubuna Girdi
TÜİK’in 2018-2022 dönemine ilişkin verilerine göre, Türkiye’nin Beşeri Kalkınma Endeksi, 0,844’ten 0,854’e yükseldi. Bu gelişme ile Türkiye, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) kriterlerine göre “çok yüksek gelişmişlik düzeyi”ne sahip ülkeler arasına dahil edildi. Endeks, yaşam beklentisi, eğitim ve gelir olmak üzere üç ana başlık üzerinden hesaplanıyor.
Eğitim ve Gelir Arttı, Yaşam Beklentisi Geriledi
Endeksin bileşenleri ayrı ayrı incelendiğinde, 2018-2022 döneminde:
- Eğitim Endeksi, %3 artışla 0,807 oldu.
- Gelir Endeksi, %2,6 yükselerek 0,875 seviyesine ulaştı.
- Ancak Yaşam Beklentisi Endeksi, %2,2 düşüşle 0,882‘ye geriledi.
Bu tablo, ekonomik ve eğitimsel gelişimin pozitif seyrettiğini, ancak sağlık alanındaki sorunların yaşam süresi beklentisini aşağı çektiğini ortaya koyuyor.
Ankara İlk Sırada, Ağrı Son Sırada Yer Aldı
2022 itibarıyla il düzeyinde en yüksek Beşeri Kalkınma Endeksi puanı 0,891 ile Ankara’ya ait. Onu sırasıyla:
- İstanbul ve Kocaeli – 0,886
- İzmir – 0,870
- Muğla – 0,867 izledi.
En düşük puanı ise 0,748 ile Ağrı aldı. Ardından gelen iller:
- Şanlıurfa
- Van
- Muş
- Bitlis oldu.
Bu illerdeki eğitim, sağlık ve gelir göstergelerinin ulusal ortalamanın altında seyretmesi, düşük endeks değerlerinin ana nedenini oluşturuyor.
En Hızlı Yükselen İl: Kilis
Beş yıllık dönemde en yüksek artışı gösteren il, %4,1’lik artışla Kilis oldu. Kilis’i takip eden iller:
- Şırnak (%4,0 artış)
- Çankırı ve Hakkâri (%3,9)
- Ağrı (%3,8)
Bu illerde son dönemde yapılan altyapı, eğitim ve sağlık yatırımları, endeks değerlerinde hızlı yükselişe katkı sağladı.
Bazı İllerde Düşüş Gözlendi
Her ilde olumlu seyir izlenmedi. Endeks değerinde küçük de olsa gerileme yaşayan iller:
- Trabzon (%-0,2)
- Ordu (%-0,1)
- Rize (%-0,03)
- Karabük (%-0,02)
Bu düşüşler, bölgesel kalkınmada sürdürülebilirliği sağlamanın zorluğuna işaret ediyor.
