İstanbul Saraçhane Meydanı’nda Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasını protesto eden yüzlerce kişi gözaltına alınırken, Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) bugüne kadar verdiği kararlar yeniden gündeme geldi. AYM’nin, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı üzerine verdiği kritik içtihatlar, yaşanan gözaltıların hukuki boyutunu ortaya koyuyor.
AYM: “Toplantı İzinle Değil, Bildirimle Yapılır”
Anayasa’nın 34. maddesi, barışçıl toplantıların önceden izin alınmasına bağlanamayacağını açıkça belirtiyor. AYM, Cihan Tüzün ve Diğerleri kararında, sadece bildirim yapılmasının yeterli olduğunu ve izin zorunluluğunun Anayasa’ya aykırı olduğunu vurguladı. Bu kararla birlikte, barışçıl gösterilerin bastırılması meşru sayılmıyor.
HAGB Kararı Mağduriyeti Bitirmez
Gözaltına alınan bazı kişiler hakkında ilerleyen süreçte HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) kararı çıkabilir. Ancak AYM, Atilla Yazar ve Diğerleri kararında HAGB’nin ceza tehdidini ortadan kaldırmadığını, bu nedenle kişinin hak ihlaline uğramış sayılacağını belirtti.
Para Cezaları ve Tutuklamalar Hak İhlalidir
Dilan Ögüz Canan ve Ali Demirci kararlarında, kamu düzenini tehdit etmeyen gösterilere uygulanan para cezaları ve tutuklamalar caydırıcı etki yarattığı gerekçesiyle ifade özgürlüğü ve toplantı hakkına aykırı bulundu. Bu karar, Saraçhane gözaltılarına karşı güçlü bir hukuki dayanak oluşturuyor.
Kolluk Müdahalesinde Ölçülülük Esas
AYM, Ali Rıza Özer ve Ezgi Özen kararlarında, barışçıl gösterilere yönelik polis müdahalesinde orantılılık ilkesinin ihlal edilmemesi gerektiğini açıkladı. Müdahale sırasında kötü muamele olmasa bile, toplantı hakkının çiğnenmiş olabileceği ifade edildi.
Barışçıl Gösteri Örgüt Üyeliği Sayılamaz
Hamit Yakut ve Sefa Başak kararları, anayasal hak olan toplantıya katılmanın tek başına “örgüt adına suç işlemek” kapsamında değerlendirilemeyeceğini net biçimde ortaya koyuyor. Aksi durumlar, ifade özgürlüğü açısından ağır hak ihlalleri yaratıyor.
Pandemi Gerekçesi de Keyfî Sınırlamaya Gerekçe Olamaz
Pandemi dönemindeki yasakları inceleyen AYM, Selma Atabey kararında, İl Hıfzıssıhha Kurulları tarafından getirilen toplantı yasaklarının açık yasal dayanağının olmadığını tespit etti. Öngörülebilirlik ve hukukilik ilkesine aykırı bulunan bu yasakların, temel hakları ihlal ettiği belirtildi.
Saraçhane Gözaltılarına Ne Anlatıyor?
Saraçhane protestoları, AYM’nin bugüne dek verdiği tüm içtihatlarla birebir örtüşüyor. Gözaltılar, HAGB kararları ya da para cezalarıyla anayasal hakların bastırılması durumunda, Anayasa Mahkemesi kararları emsal teşkil edebilecek güçte. Bu içtihatlar, hem yurttaşlar hem de yargı organları için net bir çerçeve sunuyor.
